Gdzie zaczyna się przemoc?
Znęcanie psychiczne i agresja fizyczna wobec dzieci jako główne formy przemocy rodzinnej. Jak rozpoznać przejawy przemocy domowej?
Przemoc w środowisku rodzinnym jest szczególnie dotkliwa ze względu na codzienną styczność dziecka z oprawcami. Ze względu na sposób przejawiania wyodrębnia się przemoc fizyczną, znęcanie się psychiczne czy emocjonalne, wykorzystywanie seksualne lub zaniedbanie. Zaznacza się jednak, że podział ten ma charakter umowny i wskazuje jedynie, że przemoc w danym wypadku, w określonej postaci występuje większym natężeniu.
Przemoc fizyczna to postępowanie intencjonalne, zagrażające uszkodzeniem ciała, bez względu na to, czy dochodzi do poniesienia tego typu kosztów przez ofiarę. Lista form przemocy fizycznej jest niezmiernie długa, a możliwości oprawcy zdają się nieograniczone.
Można zatem wyróżnić m.in.:
- popychanie,
- szarpanie za włosy,
- policzkowanie,
- uderzanie pięścią,
- przypalanie papierosem,
- duszenie,
- rzucanie przedmiotami,
- drapanie,
- plucie,
- wykręcanie rąk,
- napaść z użyciem broni,
- krępowanie lub uwięzienie,
- świadome stwarzanie niebezpiecznych sytuacji, stanowiących zagrożenie dla życia
Znacznie trudniejszą do zdefiniowania formą znęcania się jest krzywdzenie emocjonalne. Przejawy w tym przypadku często są trudne do rozpoznania, a konsekwencje często ujawniają się w sporym odstępie czasowym od samego zajścia. K. Kmiecik-Baran (2000, s. 26) podaje, że za formę przemocy emocjonalnej należy uznać każde upokorzenie dziecka. Znęcanie się psychiczne jest najbardziej nieuchwytnym i zdradliwym sposobem maltretowania. Organizacja Amnesty International, zajmująca się ochroną praw człowieka, do psychicznego krzywdzenia zalicza m.in. taki rodzaj zachowania jak:
- izolacja,
- ograniczanie snu i pożywienia,
- narzucanie własnych sądów,
- degradacja,
- narkotyzowanie,
- groźba zabójstwa.
Z pojęciem przemocy psychicznej związane są także:
- przymus, groźby, wrzeszczenie, wyzywanie, oczernianie, wyszydzanie, wyzwiska
- oskarżanie, upokarzanie, poniżanie, obwinianie,
- manipulowanie poczuciem winy, przenoszenie odpowiedzialności na ofiarę
- wmawianie choroby psychicznej
- izolowanie
- zastraszanie
- wykorzystywanie finansowe
- niszczenie wartościowych dla ofiary przedmiotów
- celowa agresja wobec ulubionych zwierząt domowych
- nieustanne blokowanie inicjatywy dziecka
- chroniczna wrogość wyrażana w różnych formach (np. lekceważenie, obelgi, drwiny, groźby porzucenia)
- odrzucenie poprzez brak uznania prawomocnych potrzeb dziecka oraz brak akceptacji jego obecności
- ograniczanie dostępu do doświadczeń społecznych lub uniemożliwianie naturalnej integracji społecznej (np. narzucanie postaw destrukcyjnych i antyspołecznych; uniemożliwianie kontaktu z rówieśnikami)
Przemoc psychiczna jest zjawiskiem powszechnym lecz trudnym do udowodnienia. Skutki jakie ze sobą niesie są często jeszcze bardziej dotkliwe dla ofiar niż znęcanie się fizyczne. Zaburza poczucie własnej wartości i niszczy godność jednostki. Bardzo często jej przejawy są bagatelizowane, mylone z formą negatywnej, interakcji między partnerami, od której jednak różni się w znacznym stopniu intensywnością i zakresem. Jednym z wielu przejawów, uznawanych przez dorosłych za nieszkodliwe, jest straszenie dziecka mające na celu wymuszenie na nim posłuszeństwa lub ukaranie go za przewinienie. Rodzice w tym wypadku nie przywiązują uwagi do psychicznego zróżnicowania nieletnich. Pomija się odrębność psychiki każdej osoby i fakt, że ten sam bodziec może u każdego dziecka wywołać rozmaite reakcje. Zastraszając podopiecznego rodzice nie zastanawiają się nad konsekwencjami jego przerażenia w przyszłości. Wielu z nich posługuje się krzykiem, przezwiskami, nagminnym moralizowaniem i epitetami piętnującym dostrzeżone w dziecku słabości. Częstym przejawem przemocy psychicznej, w którym dorośli nie widzą niczego karygodnego jest pozbawienie dziecka prawa do intymności na przykład poprzez czytanie jego pamiętników czy listów.
Kto najczęściej dopuszcza się przemocy wobec dzieci?
Osobami najczęściej stosującymi przemoc fizyczną wobec nieletnich są rodzice, którzy nie dojrzeli do zadań jakie stawia przed nimi wychowanie potomstwa. Dzieci są bite w każdym okresie życia jednak szczególnie niebezpieczne jest to we wczesnych latach. Proporcje stosowania kar fizycznych wobec dziewcząt i chłopców w różnym wieku kształtują się niejednakowo. Chłopcy najczęściej są bici w wieku 3-5 lat, a dziewczęta w wieku 12-14 lat. Chłopcy wraz z upływem czasu nabierają większej siły, natomiast sytuacja dziewczynek jest znacznie bardziej złożona ze względu na mniejsze możliwości samoobrony jak i na zagrożenie przemocą seksualną. Badania, dotyczące aspektu przemocy fizycznej, prowadzą do wniosków, że doświadczanie jej przez dziecko ze strony osoby obcej jest rzadsze i mniej szkodliwe w porównaniu do tej stosowanej przez najbliższych.
Literatura:
- Brańka Z. (2006). Przemoc w rodzinie wobec dziecka jako czynnik społeczno-pedagogiczny nieprzystosowania uczniów. Teoretyczne i empiryczne aspekty badań przemocy wobec dziecka w rodzinie. Tom I, Kraków: Oficyna Wydawnicza Text
- Kmiecik-Baran K. (2000). Młodzież i przemoc. Mechanizmy socjologiczno-psychologiczne. Warszawa: PWN
- Marzec-Holka K. (1996). Nie będziesz bił dziecka swego. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy
- Pospiszyl I. (1998). Przemoc w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
- Pospiszyl I (1999). Razem przeciw przemocy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”
